Kunst en creativiteit

Van kunstzinnige en beeldende therapie is bekend dat het kan helpen bij mentale problematiek maar ook bij pijn. Het helpt onder andere door de aandacht te verleggen. Niet eens zozeer alleen als afleiding, maar als een manier om je te leren ontspannen en je stemming te veranderen zodat de pijn je emotionele toestand niet bepaald.

In een studie uit 2018 gepubliceerd in ‘The Arts in Psychotherapy’ werd gekeken naar het effect van kunstzinnige/beeldende therapie met een gemiddelde duur van 50 minuten. Dit onderzoek werd gedaan onder 200 mensen die in het ziekenhuis waren opgenomen voor een medische klacht of operatie. De onderzoekers vonden een verbetering in stemming en een vermindering van pijn en angst.

Door de pijn hebben veel mensen het gevoel geen controle meer over hun leven te hebben omdat de pijn bepaald wat je wel en niet kan doen. Kunstzinnige of beeldende therapie kan daar juist in helpen doordat iemand zelf keuzes kan maken in vorm van kunst en de stappen die ze nemen om iets te creëren. Het geeft ze een manier om ook expressie te geven aan hun ervaring.

Kunstzinnige of beeldende therapie is niet hetzelfde al een schilderles en moet altijd door een getrainde professional gegeven worden. Je hoeft daarvoor overigens ook geen Picasso of Van Gogh te zijn of zelfs maar ervaring of talent te hebben!

Hier onder staan drie uitdagende opdrachten die je kunt gebruiken om dit concept van kunst als expressie van je pijn te ervaren.

Het masker

Dit project is bijzonder geschikt voor mensen die leven met klachten die onzichtbaar zijn voor de buitenwereld.

Wat heb je nodig: een blanco papieren masker, mocht je dat niet hebben, staat onderaan in een download voor een (i.v.m. copywrite provisorische) tekening van een masker. Verder verf, stiften en/of potloden.

Project: kleur het masker aan de buiten in zodat het representeert hoe jij denkt dat anderen jou zien. Aan de binnenkant zoals jij jezelf ziet.

De brug

Wat heb je nodig: een groot stuk papier en verf, stiften en/of potloden.

Project: denk aan hoe je leven er nu uitziet en beeld dat middels kleuren, vormen en details uit aan één kant van het papier. Dan, aan de andere kant met ruimte latend in het midden, beeld je uit wat je jezelf in de toekomst ziet doen wat je graag in je leven zou zien. Tot slot beeld je een brug uit tussen het heden en de toekomst en je zet jezelf op die brug.

De mandala

Door de eeuwen heen zijn mandala’s gebruikt voor spirituele energie, ondersteuning bij het genezen en ter ondersteuning van meditatie.

Wat je nodig hebt: papier, pen of potlood en stiften, potloden en/of verf.

Project: teken een grote cirkel met de pen of het potlood. Vul de cirkel met wat er maar in je opkomt. Dat kunnen afbeeldingen zijn, vormen of patronen. Het geeft niet als je buiten de cirkel terecht komt of wanneer je de cirkel niet vol krijgt.

Bron: ouchie.com

Stoïcisme

Stoïcisme is een meer dan 2000 jaar oude filosofie dat regelmatig over de eeuwen oplevingen kent. Zeker nu met de pandemie, maar eigenlijk al in de afgelopen jaren, is het weer in opkomst. De moderne cognitieve gedragstherapie en de zelf-hulp beweging rusten (ten dele) op deze filosofie. Het is een interessante en in mijn beleving hele behulpzame filosofie met uiteraard onderdelen waar ik minder fan van ben.

Stoïcisme is ook veel meer dan een ‘onverschillige’ houding en bevat wijze lessen en oefeningen die daaruit voortvloeien. Als stoïcijn (zo noem ik mezelf overigens niet) neem je de wereld zoals deze is, maar werk je tegelijkertijd ook aan jezelf via vier kardinale deugden: praktische wijsheid, zelfbeheersing, rechtvaardigheid en moed.

In deze blog wil ik een paar oefeningen uit het stoïcisme delen die kunnen helpen om minder te lijden in het leven en meer een leven te leiden. Dit is voor iedereen toepasbaar, maar zeker ook voor mensen met aanhoudende pijn. Met aanhoudende pijn komt lijden niet alleen voort uit het feit dat je pijn ervaart. Andere aspecten in het leven kunnen ook zorgen voor ‘extra lijden’. De oefeningen uit het stoïcisme zijn dan ook met name bedoeld om iets te doen met dat ‘extra lijden’. In de Acceptance and Commitment Therapy (ACT) wordt dat ook wel ‘vuile pijn’ genoemd. Je hebt namelijk de pijn ervaring zelf, in de ACT ‘schone pijn’, en alles wat de pijn (of het lijden) vergroot, genaamd ‘vuile pijn’. Dat kan bijvoorbeeld stress zijn, depressieve gevoelens, overtuigingen van niks waard zijn etc.

De onderstaande oefeningen uit het stoïcisme geven een paar mogelijkheden om beter om te gaan met dat ‘extra lijden’ of de ‘vuile pijn’.

Oefening 1

Het onderzoeken van je indrukken

Met een indruk wordt bedoelt je eerste reactie op mensen, situaties en wat je wordt verteld. Maak er een gewoonte van om tegen elke sterke indruk te zeggen: “Je bent alleen maar een indruk, niet de bron van de indruk”. Je neemt daarmee wat afstand van de indruk en creëert ruimte voor een andere reactie. Stel vooral de vraag: “Ligt dit binnen of buiten mijn invloedsfeer?” Binnen je invloedsfeer? Doe er iets aan. Buiten? Laat het los.

Voorbeeld: je staat vast in het verkeer. Er waren voorafgaand aan dat moment dingen die binnen je invloedsfeer lagen om dit te voorkomen, bijvoorbeeld de files checken en eerder weggaan. Echter is dat nu niet meer mogelijk en ligt het niet meer binnen je invloedsfeer. Dat kun je gefrustreerd zijn en jezelf ‘opeten’ of je kunt gewoon relaxen en naar de radio luisteren. Je komt door het eerste niet sneller op je werk en door het tweede wel een stuk prettiger.

Dit is natuurlijk allemaal makkelijk gezegd, maar vraagt zeker oefening en doorzettingsvermogen maar ook eerlijkheid! Want soms zouden we willen dat we iets kunnen beïnvloeden, zoals het gedrag van een medemens, maar helaas, dat is niet zo.

Oefening 2

Neem een pauze en haal diep adem

Epictetus zei: “Denk eraan, het is niet genoeg om geslagen en beledigd te worden om geschaad te zijn, je moet geloven dat je geschaad wordt”. Als het iemand lukt om jou te provoceren, bedenk dan dat je geest medeplichtig is in de provocatie. We moeten de impuls om gelijk en instinctief te reageren weerstaan en de situatie overwegen met logica en kalmte. Dus neem een pauze en haal even diep adem.

Dit klinkt heel simpel, maar is alles behalve dat! Het idee achter deze oefening is ook al genoemd in oefening 1: het rationeel onderzoeken van je indrukken, ongeacht of deze indrukken negatief of positief zijn.

Oefening 3

Ander perspectief

Epictetus herinnert ons eraan hoe we situaties verschillend bekijken wanneer ons iets beïnvloed dan wanneer hetzelfde iemand anders beïnvloed. Voorbeeld: iemand zijn telefoon valt kapot. Vaak zal er door anderen gereageerd worden in de trant van: “Het is maar een telefoon je kunt toch zo een nieuwe kopen, zo erg is dat toch niet?”. Maar wanneer je jouw telefoon kapot laat vallen, ervaar je veel meer emotie.

Deze oefening gaat erom te begrijpen dat ongelukken, blessures, ziekte en sterven allemaal onvermijdelijk zijn. Hoewel het erg begrijpelijk is om erdoor van overstuur te zijn, kunnen we troost putten uit het feit dat ze bij het leven horen. Het universum heeft het niet op een specifiek iemand voorzien.

Bron: Philosophies for Life

Waarden

Waarden geven richting aan je leven. Ze helpen je beslissingen te nemen, keuzes te maken. Veel mensen zijn zich eigenlijk niet zo bewust van hun waarden en dan zijn beslissingen soms heel lastig. Een waarde is overigens niet hetzelfde als een doel. Zo ligt een doel in de toekomst en een waarde is meer in het hier en nu. Een doel is een eindpunt om te halen, waarden zijn meer een proces door je leven heen.

Voorbeeld van een doel:

Fit worden voor een Mud Masters Obstacle Run van 12 km in 6 maanden.

Een heel specifiek doel om iets te halen. Zodra dat is gebeurd, is het doel klaar. Maar het kan zijn dat dit doel als meetmoment wordt gezien van een waarde: in optimale gezondheid door het leven gaan.

Dan kan de Mud Masters nog steeds een doel zijn, maar daarna houdt het niet op. Je waarde blijft staan en op basis daarvan blijf je beslissingen nemen. Bijvoorbeeld om je voor te bereiden op een andere (fysieke) uitdaging, aan de slag te gaan met een personal trainer of je te focussen op voeding.

Om je op weg te helpen volgt hier onder een oefening. Je kunt op vier gebieden (werk/opleiding, relaties, persoonlijke groei/gezondheid en vrije tijd) die voor de meeste mensen heel belangrijk zijn, aangeven wat je waarden daarin zijn. Dit gaat niet om goed of fout, dit gaat er alleen om wat voor jou belangrijk is. Waar geef je om en waar zou je naartoe willen werken? Probeer te denken zonder beperkingen. Gebieden kunnen overlap hebben, maar dat is prima.

Gebied 1: werk/opleiding

Zijn er vaardigheden die je wilt ontwikkelen? Hoe wil jij je gedragen als collega, werknemer, werkgever, studiegenoot? Wat zou je als feedback willen horen van cliënten of klanten?

Gebied 2: relaties

Hoe wil jij zijn in een bepaalde relatie? Zijn er kwaliteiten die je wilt ontwikkelen binnen een relatie? Denk hierbij aan relaties met kinderen, ouders, partner, vrienden, familieleden, collega’s, etc.

Gebeid 3: persoonlijke groei/gezondheid

Dit gaat over jouw ontwikkeling als mens op bijvoorbeeld religieus of spiritueel vlak, maar ook levensvaardigheden. En natuurlijk gezondheid op het gebied van bijvoorbeeld bewegen en voeding.

Gebied: vrije tijd

Hoe wil jij je ontspannen, waardoor kom je tot rust? Waar heb je plezier in? Hoe wil jij je creatief uiten?

Dan wordt het tijd de waarden in een ‘roos’ te plaatsen. Hierbij kijk je naar in hoeverre je nu naar die waarden leeft. In het centrum leef je volledig naar je waarden en in de buitenste ring leef je geheel niet naar je waarden.

Wanneer je dat hebt gedaan, bedenk dan 1 (klein) stapje die je kunt gaan nemen om iets dichter bij het centrum te komen voor elke gebied en ga dat doen!

Bron: Russ Harris